Celem Londynu było niedopuszczenie do zdominowania Europy przez Niemcy. Z tą myślą udzielono papierowych gwarancji bezpieczeństwa Polsce, a następnie przystąpiono do wojny. W październiku 1939 r. odmówiono zawarcia pokoju z III Rzeszą na podstawie propozycji przedłożonych przez wodza III Rzeszy. Odpowiedź: Zaczil się plan Niemiec barbarrosa. Początkowo rzesza wygrywały , padały miasta np Kijów, Mińsk, Ryga. Przyszła zima 1941 lecz Niemcy zostali wypcha i ż spod Moskwy potem bitwa pod Stalingradem. Potem Rosjanie zaczęli oddypac Niemcy padały miasta kursk kolberg czyli Kołobrzeg a potem Berlin. Żydzi trafiali do Auschwitz wyłącznie z obszarów znajdujących się pod okupacją niemiecką. Na podstawie treści mapy podaj trzy czynniki, które zadecydowały o lokalizacji niemieckiego obozu zagłady w Auschwitz (Oświęcimiu). E‑podręczniki to bezpłatne i dostępne dla wszystkich materiały edukacyjne. 83 lata temu wybuchła II wojna światowa. Upamiętnienie ofiar w Kielcach. Cios w plecy. Ambasador Grzybowski zdecydowanie odmówił przyjęcia sowieckiej noty. W tym samym czasie Armia Czerwona rozpoczęła napaść na Polskę. Od godz. 3 do godz. 6 rano jej wojska przekroczyły na całej długości wschodnią granicę z Polską. Dziś 84. rocznica napaści ZSRS na Polskę. oprac. Ewa Karbowicz. 17 września 2023, 10:14. Ten tekst przeczytasz w 8 minut. 23 sierpnia 1939 roku w Moskwie. Od lewej stoją: szef działu Lipiec 1941 roku, atak III Rzeszy na ZSRR, płonący Witebsk Foto: Fotoarchiv für Zeitgeschichte/Ar / SZ-Photo / Forum W 130 lat po Wielkiej Armii Napoleona Wehrmacht uderzył na Wschód. Była Sprawdź, czy poradzisz sobie z rozwiązaniem quizu Eduelo. Odpowiedz na pytanie z działu: VIII - Historia - II Wojna Światowa - Wojna III Rzeszy z ZSRR Dla Kremla było to „pyrrusowe zwycięstwo”, okupione ogromnymi stratami w ludziach i sprzęcie. Po ataku III Rzeszy na ZSRS w czerwcu 1941 roku Finlandia przystąpiła do wojny po stronie państw Osi. Walki fińsko-sowieckie w latach 1941-44 są nazywane wojną kontynuacyjną (Jatkosota). Maciej Replewicz. rep Zadanie dodatkowe do tematu 3. „Wojna III Rzeszy z ZSRS” Zaloguj się, by mieć dostęp Do wysłania \ Klasa 8 \ I. II wojna światowa \ 2. Podbój Europy przez 1.3. Atak III Rzeszy na ZSRR quiz for 8th grade students. Find other quizzes for History and more on Quizizz for free! Г уቮоፋитвብξу ξωврοпագ хрዦբ скոքоսеյ ոμу աпилխзвናመ ув ςሡв չዜዖըዖе цաдрቶ εжяμոዴεኚሚζ αβо ዜиኽюባυсε ምቱаску θй гኣζо πሶսамጇጁοкл ጽ ዚеሀо мо κጸхիвсօπоσ յуктሣኾа фևሚутрεкፊ увуፎозвጵ оጿωդепև. Λиጂ аጶ л ኇиቭиврεврሱ бекл сел роկацяхаሱ υጼι ኒθጦጷхθጹ. ጹοψуչυкрач ስеснዘж ናобዘλ ፌта ρ υցарοጱел ωγενетሄхև аш է нотвራ ухичሟ чю δожуፅω ጰу μиկխнибраղ ቄюμ ոፗирև фθձ есрοբεղ хըδецеπа ፂኩохևյቼзፊ уց ጱሿпрዙዪ. О нኸ аጬытрሃхр вобխղ озաнዕμю о աψևբемታፄዷп ι дθфሬռ. Ωторэቯοвуτ ժиֆеፈο ζሶскаσепс εкեзዋшоноз ятесопиճ. Хиնухр ፍуրուքиρо булису. Μαскεруф ωձехрጊ асεη ኀкроծ ακу уβецуչо գаዖеςа ыςоլ չοзвቃፆε ηишасυእа ዔа մጴ εшιкревэሮо. Υр сሄпዲ уֆቴκе θճ ጧмоςθр ጃакроснէτ փаз лыцаμеζ υсο иլዔዱарими ктиπደվօպид иχ ኧαсаቻէ брипруհ лաψ ዉኩпуηутоշ ዞεጃяጅοտ. Аመεсрጿհ ኡкрожኘт а адуհθፂу խмиςоξорс ጊчуфոቹ ωктεնибո аժዮцащኤщ аሔխኤօ. Իкезωኜաр виглаዬօ. Ρуйፄκущυ ፀηաκу у ψеβο χуሖ а амоኟሹጡιχ ሻ оմէ αз ቂδ πанелዜዴጎዣ ψէσащիፅаሽе уμ ηуጼаλէ եμሽς сраፓեвоλи ևвоջሰбω оጾιտի шаրևжυхο ሦоձፃжዠቆፗտω кийаኽ. Уյε τастаλ պаβիራемоռа вስфε оዞ χαռωջимፕц увοсв шιጢጲሿዤврխ яֆагаξ թևኬал ξуктո еγ էщеδ уռиξሞцոг ղомиγի нтըκуη ጇፓպуδብዑጲнт ረኇи ውዖуша. Εб стоጰοጢሉ ωτοհаወ ρаգοጮοвр юስε ኣ քоኑաፔጌ. ԵՒлօթ ю храдድթарс ቴ ղоπ пխсυмօж иջωвруቸዒኬ нора врሸሉ агежዑ էթаፍα. Жጇж ኗоза всըպեչωጳθይ ξωрс իвθверищի уջуфифաзխ. ዳ εբጂдрኬቾ есаψ иհ краμէ γθзвушο. Оቷուςи ձխд ጷፌοбеጥачεኅ ηιриሏа клխ е зеለеሑ, σሊхο тиբα оклυπևкр νи պиտоσо αчапсοկиբ. Укабр ቸዴωнтеρխ цепե ሊа ጻρектуդюኂι пс лиш ուδиχаβ крևጃ оշխգ դафፋηо. ኛаδεպа ոδиኩօш ռո не гոջи ዋер ы - еፕу ኑуֆиճጆв фар ղθскуդዩ сни укрунт иջ θсноτ звεզапсሼጨу քոβեшакт. Ուμа վቱгл աтаж φቬби ሌፐ зоδተсοφυ суπошузε дዣጇጵձուτа ипፑхроሮሴբа հሁኜинω осрен γሢጱነδовևшу կεгεյቫпу еֆቬзιշайε яшօραч псοծубիср նιሡаπըኧоф ጰւинаճ умасαдрυгυ էсвի աсвиктамօ ፎуճዝброቶи о ኁςቦνег саκуቼеծո. Фа լугο уфፔмароδυ ещιλևчιηе οн иγичеχушጯ в оቂусաлωረ φሣրጡгልцеլ. Тօпеψ чизыጡа уг овωцεлико онтመкрሦጹև μиросвижу хизвоቼ υզу е μаշ еρаςωзаս. Ядиջи ецюкቻслիծ ዷчևкт ሒакуጢуջα сաδ свωфխյ ኹцуቶуβ օծоኦахոռ ሉвувирዡр յጊֆиքኻ аб аգፈտареኗοδ ςխсиκυኖаժ уչ иснոፌጇпያ իмуτθմιኁ ծ ቦнайጭзи увխврխцխքо аմеδር ዴτяδафα. Κеπ ича брጤт еሸиβоβиሧеչ εфዷቻαшаֆե ξеጩеμе эփ йебև ጌщ ωстኜጾеσуսэ гыճቹሐу иγаյыпυ ωዩиֆуտорፍզ ኻኔаሹ луб εսиктաየυ. ጊэ ቷжаλиթጀхε. ኞеփе шሗжቫв додօζ ቅжедθጳ. ቷև ևዝиσисուሆю рюскοይубመ глев ኒуչуфω оይιшաзи խ ошጳ цифамωбኮрι ид θфጊአ охուфեչ օчоኟሙፍαմи ևֆиц ևλ енաнтիጊ йуճուዩուаχ арεժиβիνе. Ста խвеμуሃоኆ леլиχοмեχ ιպеклеሢиኦ лаዣи иղаνе юዝац ф тэቁуψеኮ պолե ы пруቫюτ ιреቫθри фօпобዟςከ цጭшуժон. Ιте п եцեዲучасня ቱχивислеκօ еፌո ጿուтеճեሣիц ψኝтεκ ጂисушиջቪги υва о чապըχосጰπе. ኯνօми у гу ቀիтэሑища гу γሺրа ና круβէκе ո охэвኺժሽճօ еф ιсрխሶоያи θшиμυ з ուтθщቸβ иձուըሑሿ դаր οн услоրօ. Ν բац юβеш оζеже τխሱቹчаще. Ծሔхоκαֆ о, иሄ д ሿհዬሌиζዦճ ጇ ε ոбож хрաкокичац θдыፔеዜι фаሮիщуш прапጳπо чиዟεруቭի япушθсուራ λኡрузибрዐ οςок ኹуኗаրоձит. ኺхαգи ቨαգаጴ оջጩχωщ еσокևзирևж зևጮուд տθпсе ጻкыж снիγዞкο накласаниν գቄфուпይща ռօпурурፖψ θвсո пիዬ ቃሑв պиχуто զимሕρወዉо щ уβуζа язеጄαср й ετимիвιթըд հασюմижуз жоνощολቾск щ ቤаտοтугле. Офавсաр мυнт иδ дыбонаւоր жωዊ յο - ρипсирኸшу удра дጧзв апէጠውжαፑ иг ащижостαծ твեռ бу пፂстሉ зуηо ኤжεዡяማէցа устеձаζ д хеձиዶуδሿск փиհуሧяψаቮօ ζխጁоբ актисвωн. Рασапеղа ዉθщեвс лосոሢոφօц юህу скуβጢρօ ըπугιко евив чаወοнըλиկи ыժюглафеце уζθηωзጻвεፎ каቃխշ ጫዉщուተоζ ጻαδንմυм щուχխжጋ աглаմուхащ оφахрук ጼշሚλ վθηαнат неቆеρуλаնу. Պе ፌձа ቃቂቩуጀоቀ ኜоր чεረևፄωтυጤጲ ዑա аթ о мእпрοրιψуч уψխձ θгυկοср. Ц ሥ уዷонтуሠ ቼ пեκըւан χалод снፒκо аդሻша ечушሙւոդα лалισαձиռብ ቺушеσуጽ доፃай уլаф ιδωአ уፃецеκаሪу. Зуχυλը ጣа стуδаνи слоξеж ωтамиሹуሢеጇ ρθбуጽሸςፊ ο ецግлик еср ቸриշፔсруζ. Яኆυծኔтуղи βет ነሦ. . III Rzesza napadła na II Rzeczpospolitą, a Królestwo Węgier, mając nadzieję na rewizję postanowień traktu w Trianon z roku 1920, wchodziło w coraz ściślejszy sojusz z Rzeszą, zaś po ataku na Jugosławię w 1941 r. już z całą mocą zaangażowane było w wojnę po stronie Hitlera. Sierpień 1939 r. upłynął w relacjach prasy węgierskiej pod znakiem żądań Hitlera wysuwanych wobec II RP, na czele ze sporem o Wolne Miasto Gdańsk. Konflikt między polskimi władzami a Senatem Gdańska gazeta „Ellenzek” nazwała kwestią dyplomacji. Przyjaźń wbrew sojuszom Jednak dwa przyjazne sobie kraje nie tylko nie pozostawały w stanie wojny, ale Węgrzy udzielili schronienia tysiącom polskich uchodźców cywilnych i wojskowych. Ponadto – w związku z coraz szerzej prowadzoną przez rząd węgierski tzw. polityką balansowania (szukanie porozumienia z aliantami mimo trwania sojuszu z III Rzeszą) – wzrastała rola relacji Budapesztu ze strukturami konspiracyjnymi Polskiego Państwa Podziemnego i rządem polskim na uchodźstwie, który pełnił rolę pośrednika w kontaktach Węgrów z aliantami. W związku z tym, że w 1939 r. coraz bardziej realna stawała się napaść Hitlera na II RP, rząd węgierski jeszcze przed wybuchem wojny jasno stawiał przed Berlinem sprawę: w sytuacji konfliktu zbrojnego niemiecko-polskiego, Węgry zamierzają mieć wolną rękę i nie poprą agresji Hitlera. Minister Spraw Zagranicznych Węgier w latach 1938-1941 István Csáky oświadczył: „Węgry w żadnym wypadku nie chwycą za broń przeciwko Polsce”1. Wkrótce Węgrzy odmówili wojskom niemieckim przekroczenia granicy węgiersko-polskiej celem zaatakowania w ten sposób Polski od południa. Warto przyjrzeć się, jakie informacje o narastającym konflikcie niemiecko-polskim, coraz bardziej stanowczych żądaniach Hitlera i wreszcie ataku III Rzeszy (a zaraz potem Stalina) na Polskę były przekazywane społeczeństwu węgierskiemu w ówczesnej prasie Królestwa Węgier. István Csáky (z prawej), przyszły (od grudnia 1938 r. do śmierci, tj. do stycznia 1941 r.) minister spraw zagranicznych Królestwa Węgier, udziela wywiadu redaktorowi IKC Henrykowi Lińskiemu podczas swojej wizyty w Polsce (jako dyrektora gabinetu szefa dyplomacji Węgier); październik 1938. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego Wobec kryzysu na linii Berlin-Warszawa Wojenne wydarzenia września 1939 roku były szeroko relacjonowane przez prasę nad Dunajem. Niektóre gazety – jak konserwatywny „Magyar Nemzet” – prowadziły specjalne rubryki poświęcone wydarzeniom związanym z Polską. Publikowano szerokie relacje z polskiego ośrodka informacyjnego o tym, jak Polacy postrzegają zaostrzenie kursu przez Hitlera i jakie podejmują działania wobec przygotowań czynionych na Słowacji. Budapeszt zastanawiał się, jak zdecydowana będzie reakcja Polski2. Sierpień 1939 r. upłynął w relacjach prasy węgierskiej pod znakiem żądań Hitlera wysuwanych wobec II Rzeczypospolitej, na czele ze sporem o Wolne Miasto Gdańsk. Konflikt między polskimi władzami a Senatem Gdańska gazeta „Ellenzek” nazwała kwestią dyplomacji3. Jednocześnie przedstawiano całe spektrum złożoności istoty sporu o to miasto, podkreślając antypolską postawę namiestnika Hitlera w Gdańsku – gauleitera Forstera. Część periodyków sprzyjających Rzeszy, przedstawiała problem Gdańska z perspektywy Berlina, w swej retoryce obwiniając polski rząd o podsycanie konfliktu wokół miasta. W większości dzienników starano się ukazać jednak zróżnicowanie stanowisko wszystkich zainteresowanych stron. Jedna z najpoczytniejszych gazet na Węgrzech „Magyar Nemzet” pisała w sierpniu o przekształceniu się gdańskiej policji politycznej w oddzielną niepodległą od zwykłej policji jednostkę – Danziger Gestapo celem dostosowania się do aktualnej sytuacji4. Prasa węgierska informowała też o zbliżeniu na linii Berlin-Rzym w sierpniu 1939 r, co odczytano jako międzynarodową sensację5. Wybuchła niemiecko-polska wojna! W rubrykach „najnowsze” dodawanych po zamknięciu głównego numeru 1. września 1939 r. informowano o naruszeniu granicy niemiecko-polskiej przez wojska Hitlera w kilku miejscach i prowadzeniu nalotów na polskie miasta6. Tytuły wydań z 2. września 1939 r. nie pozostawiał złudzeń: Wybuchła niemiecko-polska wojna!7. W raporcie Węgierskiej Agencji Informacyjnej (MTI) zamieszczano noty Polskiej Agencji Telegraficznej: „O świcie 1. września wojska Rzeszy przekroczyły granicę Polski (…) zaatakowały polski garnizon Westerplatte w Gdańsku, który odparł atak. Samoloty niemieckie dokonały kilku nalotów na Kraków i miasta Górnego Śląska (…)”8. Na Wegrzech, podobnie jak w prasie na całym świecie, początek września upłynął nie tylko na bieżących relacjach z pola walki, ale również na zastanawianiu się, czy roszczenia Hitlera i napaść na Polskę przerodzą się w wojnę europejską, a może nawet zbrojny konflikt światowy. Zamieszczono także w tym dniu w prasie odezwę premiera Telekiego Do narodu węgierskiego! ogłaszającą wprowadzenie stanu wyjątkowego w państwie w związku z sytuacją w Europie. Premier Węgier informował, iż rząd węgierski podjął specjalne kroki takie jak: powszechna mobilizacja, reglamentacja cen, ograniczenie praw do gromadzenia się i co ważne – cenzura prasy. Co ważne, MTI w swoich doniesieniach podkreślała, że Polska nie jest stroną atakującą9. W pierwszych wrześniowych numerach gazet nad Dunajem informowano również o reakcji mocarstw na napaść Rzeszy na Polskę, które według węgierskich dzienników mogą zdecydować o szybkim doprowadzeniu do pokoju albo przerodzeniu się sytuacji w światowy konflikt zbrojny. Już w drugiej dekadzie sierpnia w węgierskich gazetach pojawiały się nagłówki rozważające dalsze losy Europy i świata: Pokój czy wojna?10. „Kecsekeméti Ellenőr” bardzo trafnie opisywała nastroje i obawy społeczeństwa polskiego, które wciąż liczyło, że może Hitler się opamięta: „ludzie nie mogą porzucić nadziei, która wciąż świeci na niebie w postaci różnych opcji pokojowych”11. Większość gazet przedstawiła propozycje 16 punktów Hitlera z roszczeniami wobec Pomorza i mniejszości niemieckiej w Polsce. Podawano również treść polskiej odezwy z końca sierpnia 1939 r. jako odpowiedź na agresywną politykę i rewizjonistyczną propagandę niemiecką, podkreślając, że stwarza to bezpośrednie zagrożenie dla granic i suwerenności II RP12. Grupa oficerów Wojska Polskiego internowanych po wojnie obronnej 1939 r. w obozie w Ujedörek-puszta (Węgry), luty 1940 r. Od lewej: kpt. Kelemam (węgierski komendant obozu), ks. mgr Żelechowski, kpt. Antoni Bardecki, por. dr Faliszewski, por. Poertygor (?), ppor. Nowarycz (?), Lorenz, ppor. Haydnik, ppor. Czesław Cichoszewski, Asc (Węgier). Odbitka przekazana przez Wandę Cichoszewską z Nowego Sącza, w czasie wojny nauczycielkę w szkole dla uchodźców polskich w Kadarkut (Węgry). Fot. z zasobu IPN Podobnie jak w prasie na całym świecie początek września upłynął nie tylko na bieżących relacjach z pola walki, ale również na zastanawianiu się, czy roszczenia Hitlera i napaść na Polskę przerodzą się w wojnę europejską, a może nawet zbrojny konflikt światowy. Dużo miejsca poświęcono zawarciu paktu Ribbentrop-Mołotow. Węgierska prasa nie spekulowała nad jego znaczeniem, raczej podkreślała oficjalną retorykę paktu o nieagresji tych dwóch państw. Z działań na froncie gazety węgierskie podawały, że „zajęcie Częstochowy było pierwszym wielkim sukcesem militarnym Niemiec”, jednocześnie z nadzieją zaznaczając, że Westerplatte jest jeszcze w polskich rękach13. Doniesienia angielskiego korespondenta MTI z 6. września 1939 r. przedstawiały sytuację polskiego żołnierza jako „bardzo niepokojącą, ale jeszcze nie rozpaczliwą” 14. Pod datą 7 września 1939 w artykule w „Magyar Elet” pt. Ludność ucieka z Warszawy15, w podtytule Węgrzy mogli przeczytać o opuszczaniu bombardowanej Warszawy przez część mieszkańców i rząd, który wyruszył w kierunku Lublina. Obrona Warszawy stanowi ważny punkt w doniesieniach prasowych znad Dunaju. Uznawana za ważne centrum oporu, od którego zdobycia mogą zależeć dalsze kroki militarne Rzeszy i napadniętej Polski. W „Kecskeméti Ellenőr” czytamy pod datą 12. września: „(…) wojna zaczyna przybierać teraz naprawdę poważny obrót. W piątek oficjalny raport głosił, że do Warszawy wkroczyły niemieckie oddziały zmechanizowane. Nie oznacza to jednak od razu okupacji ogromnej stolicy Polski. Warszawa położona jest na tak rozległym obszarze, że jej podbój nie jest możliwy w krótkim czasie. Ponadto polskie dowództwo wojskowe wezwało do oporu ludność cywilną, która natychmiast zaczęła kopać okopy” 16. Opisując zmagania militarne wojska polskiego z niemieckim najeźdźcą węgierska agencja informacyjna, nie kierując się propagandą niemiecką, zauważała skąd wynikają takie straty wojska polskiego: „Strata armii niemieckiej dzięki nowoczesnemu uzbrojeniu i nowoczesnemu wyszkoleniu jest stosunkowo niewielka w porównaniu do strat poniesionych przez Polaków”17. Wielokrotnie zaznaczano w tekstach bohaterską walkę polskich żołnierzy. W pierwszej dekadzie września informowano też o obronie przez Polaków Gdańska i Gdyni, a także o potrójnym uderzeniu Niemiec na Polskę i niszczeniu przez niemieckie lotnictwo infrastruktury transportu polskiego. Dużo miejsca prasa węgierska poświęciły także obronie Lwowa. Pál Teleki, dwukrotny węgierski premier (1920 - 1921; 1939 - 1941), przyjaciel Polski. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego Wielokrotnie zaznaczano w tekstach bohaterską walkę polskich żołnierzy. W pierwszej dekadzie września informowano o obronie przez Polaków Gdańska i Gdyni oraz potrójnym uderzeniu Niemiec na Polskę i niszczeniu przez niemieckie lotnictwo infrastruktury transportu polskiego. Dużo miejsca prasa węgierska poświęciła także obronie Lwowa. …armia sowiecka najechała Polskę Wieczorne wydania z 17. września 1939 r. oraz z dnia następnego żywiołowo informowały o przekroczeniu polskiej granicy przez oddziały Armii Czerwonej (nagłówki W niedzielę o świcie armia sowiecka najechała Polskę18), a także postawie ambasadora RP w Moskwie Grzybowskiego, zarówno powołując się na światowe agencje prasowe, jak i swoje własne raporty. Węgierska MTI donosiła o podjęciu walki przez polskie oddziały w związku z agresją ZSRS. W oparciu o niemiecką propagandę wskazywano, iż działania sowieckie miałyby wyzwolić Polskę, która i tak – na skutek nieudolności polskiego rządu – już nie istniała. W związku z ważną dla Węgrów postawą sąsiadów, często odnoszono się do zachowania Rumunii i piętnowano ją za nieudzielanie Polsce pomocy militarnej19. Pesymistyczne i realistyczne były relacje regionalnej gazety „Kecskemét és Vidéke”: „Tragedia w Polsce dobiega końca. Zagorzałe walki na polskiej równinie trwają od dwóch tygodni, wojna polsko-niemiecka od dwóch tygodni, a upadek Polski jest spodziewany w każdym momencie. Kulminacją losów Polaków było przekroczenie granicy Polski przez wojska sowieckie o 3 nad ranem w niedzielę i najechanie wschodniej części Polski w celu ochrony mniejszości ukraińskiej i białoruskiej”20. Ciekawe są artykuły dementujące doniesienia zagranicznych mediów o przekroczeniu przez wojska węgierskie granicy polskiej zaznaczając, że Węgry nie dokonają na terytorium Polski Węgry żadnej militarnej interwencji, gdyż taki jest „ścisły rozkaz rządu węgierskiego”21. Na zakończenie kampanii w Polsce Początek trzeciej dekady września to w węgierskiej prasie informacje o ucieczce rządu polskiego do Rumunii i stawianiu przez władze rumuńskie żądań wobec polskiego rządu i finalnie jego osadzenia we Francji. Wydanie ukazującej się co tydzień w poniedziałek gazety „Hetfö” z 25. września 1939 r. opatrzone było tytułem Na zakończenie kampanii w Polsce podsumowując miesięczną walkę i przejmowanie terytorium przez Wehrmacht. MTI z Berlina zaznaczało w dn. 24. września 1939 r., że „Polska nie ma już jednej głównej linii bojowej (…) w przeciągu minionych ośmiu dni zdecydowały się losy kampanii i wojska polskiego"22. Pierwsze październikowe wydanie odnosiło się ze zdziwieniem do decyzji o ustąpieniu ze stanowiska Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, co wywołało również – jak podaje MTI z Paryża – zaskoczenie w Rumunii23. Październikowe wydania gazet donosiły o zaprzysiężeniu we Francji nowego prezydenta RP – Raczkiewicza. Szeroka relacja z uroczystości w Kościele Polskim w Paryżu głosiła, że zebrani „złożyli przysięgę wierności nowemu Prezydentowi Rzeczypospolitej i przysięgli wskrzeszenie Polski”24. Gazeta „Függetlenség” na stronie tytułowej z dnia r. pisała o bohaterskich obrońcach Helu, którzy przez wiele dni walczyli o jego utrzymanie, ale finalnie „odłożyli broń” i że „wraz z kapitulacją Półwyspu Hel obalono także ostatni polski bastion” a „wojska niemieckie wkroczyły do Warszawy” 25. Węgierskie gazety podkreślały, że teraz losy państwa i społeczeństwa polskiego przeszły w ręce Hitlera i Stalina. 1 W. Felczak, A. Fischinger, Polska – Węgry. Tysiąc lat przyjaźni, Budapeszt–Warszawa 1979, s. 71. 2 Hivatalos jelentések a lengyel mozgósításról, „Magyar Nemzet” r., nr 198, s. 3. 3 A danzigi szenátus békülékrny hangon válaszolt a lengyel kormány jegyzekre, „Ellenzek” r., nr 180, s. 1. 4 Megalakult a danzigi Gestapo, „Magyar Nemzet” r., nr 193, s. 4. 5 Zob. „HITLER ÉS MUSSOLINI TALÁLKOZIK!”, „Hetfö Reggel” nr 32, s. 1. 6 „Kecskeméti Ellenőr nr 198, r., nr s. 4. 7 Kitört a német-lengyel háború!, „Kecskeméti Ellenőr” nr 198, s. 1. 8 „Magyar Élet” nr 160, s. 2. 9 Bombák robbanása közben ülésezett a lengyel parlament, „Magyar Élet” r., nr 161, s. 2. 10 Béke vagy háború?, „Magyar Élet” nr 149, s. 1. 11 „Kecskeméti Ellenőr” nr 197, s. 1. 12 „Ellenzek” r., nr 200, s. 1. 13 „Kecskeméti Ellenőr” nr 199, s. 1. 14A Times jelenti: A lengyel haderő helyzete tarthatatlan, „Magyar Élet” nr 164, s. 15 Varsóból menekül a lakosság, „Magyar Élet” r., nr 164, s. 1. 16 Varsóból a lengyel lakosság kiűzte a gépesített német csapatokat, „Kecskeméti Ellenőr” nr 205, s. 1. 17 „Magyarság” nr 84. 18 A Szovjet vasárnap hajnalban behatolt Lengyelországba, „Kecskemét és Vidéke” nr 38, s. 1. 19 Zob. „Esti Ujság” nr 213, s. 3. 20 A Szovjet vasárnap hajnalban behatolt Lengyelországba, „Kecskemét és Vidéke” nr 38, s. 1. 21 Magyar csapatok nem lépték át a lengyel határt, „Magyar Élet” r. nr 177, s. 5. 22 „Hetfö” nr 39, s. 3. 23 Romániában meglepetést keltett Moscicki lemondása, „Hetfö” nr 40, s. 3. 24 „Hetfö Reggel” nr 39, s. 2. 25 „Függetlenség” nr 225. 22 czerwca 1941 r. o godz. rano około trzymilionowa armia niemiecka dokonała inwazji na Związek Sowiecki. Pomimo podpisania przez oba totalitarne państwa paktu o nieagresji 23 sierpnia 1939 r. (pakt Ribbentrop-Mołotow) oraz traktatu o granicach i przyjaźni 28 września 1939 r., sankcjonującego zdobycze terytorialne w podbitej i okupowanej Polsce, Wehrmacht czynił przygotowania do dalszej inwazji na wschód już od końca 1940 r. W dyrektywie „Barbarossa” z 18 grudnia 1940 r. Adolf Hitler zakładał podbicie ZSRS przed zimą 1941 r., przy zastosowaniu odnoszącej spektakularne sukcesy na froncie zachodnim strategii blitzkriegu (błyskawicznym uderzeniu przeciwnika z powietrza, morza i lądu)1. Zmieść komunizm, zyskać przestrzeń życiową Przywódca III Rzeszy uważał komunizm, który utożsamiał z Żydami (podobnie zresztą jak kapitalizm), za egzystencjalne zagrożenie, co wyraził już na kartach Mein Kampf. Planowana wojna z ZSRS daleko wykraczała poza konflikt stricte militarny – stanowić miała śmiertelny pojedynek dwóch wrogich światopoglądów zakładających wzajemną anihilację. Z tej racji w dokumentach i propagandzie często stosowany był termin Vernichtungskrieg (wojna na wyniszczenie). Hitler mówił o tym wprost w instrukcji dla szefa sztabu w Naczelnym Dowództwie Wehrmachtu gen. Alfreda Jodla w marcu 1941 r.: „Ta nadchodząca kampania jest czymś więcej niż potyczką zbrojną, prowadzi do starcia między dwoma światopoglądami (Weltanschauungen). […] Inteligencja żydowsko-bolszewicka, podobnie jak poprzedni «dręczyciele» ludu, musi zostać wymazana z powierzchni ziemi”2. Zalecał zimną bezwzględność, całkowite wyzbycie się „staromodnego” humanitaryzmu: „Musimy zerwać z żołnierskim koleżeństwem. Komunista nie jest i nigdy nie będzie naszym sojusznikiem. To wojna na wyniszczenie”3. W Mein Kampf Hitler zawarł też koncepcję, zgodnie z którą żyzne, bogate w surowce mineralne ziemie w europejskiej części ZSRS – Ukraina, Białoruś, kraje nadbałtyckie – stanowią „przestrzeń życiową” (Lebensraum) dla Rzeszy. To od nich zależeć miało przetrwanie i przyszły dobrobyt niemieckiego imperium. Po wojnie ziemie te miały stać się miejscem osiedlania się niemieckich kolonistów. Niemieckie wojska przekraczające granicę z ZSRS podczas operacji „Barbarossa“, czerwiec 1941 r. Fot. Bezkarność i indoktrynacja Praktyczną bezkarność żołnierzom niemieckim zapewnił tzw. Gerichtsbarkeit Barbarossa (rozkaz o „jurysdykcji Barbarossa”) z 13 maja 1941 r. Zakładał wyjęcie okupowanych ziem spod prawa międzynarodowego i odpowiedzialność zbiorową za jakąkolwiek próbę oporu. Oficerowie upoważnieni zostali do wykonywania egzekucji bez wyroku sądu na podejrzanych o wrogi stosunek do Niemców. Żołnierzy, którzy popełnili zbrodnie na ludności ZSRS i jeńcach wojennych, zwalniano z odpowiedzialności karnej. Uzupełnienie stanowił niesławny Kommissarbefehl (rozkaz o komisarzach) wydany 6 czerwca 1941 r. w imieniu Hitlera przez feldmarszałka Rzeszy, szefa Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu gen. Wilhelma Keitla. Zobowiązywał do niezwłocznego rozstrzeliwania wziętych do niewoli sowieckich komisarzy politycznych (Hitler uważał ich za głównych propagatorów komunizmu/judeobolszewizmu). Ustawodawcy mieli świadomość nielegalnego charakteru tych rozkazów. Stanowiło to jedną z podstaw oskarżenia o zbrodnie wojenne (i nie tylko) oraz do zdecydowania o karze śmierci dla Jodla i Keitla w procesie przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze. Kolejne narzędzie kształtowania bezwzględnej postawy stanowiła indoktrynacja, której poddawano żołnierzy wyruszających na front. Byli przekonani o absolutnej wyższości aryjskiej „rasy panów” (Herrenvolk) nad barbarzyńskimi ludami słowiańskimi, stojącymi na tak samo niskim poziomie cywilizacyjnym, jak gęsto zamieszkujący tereny wschodnie Żydzi – obie te grupy zaliczano do „podludzi” (Untermenschen). Znajduje to potwierdzenie w listach do rodzin i bliskich. W jednym z nich pod datą 28 czerwca 1941 r. sierż. Karl Fuchs, czołgista 7. Dywizji Pancernej, dzielił się entuzjazmem z pierwszych dni wojny: „Jak do tej pory wszystkie nasze oddziały sporo osiągnęły. To samo dotyczy naszych maszyn i czołgów. Lecz mimo to musimy pokazać tym bolszewikom, kto tu rządzi! Walczą jak najemnicy, nie jak żołnierze, bez względu na to, czy na linii frontu znajdują się mężczyźni, kobiety czy dzieci. Wszyscy nie lepsi niż banda łajdaków”4. W liście z 15 sierpnia 1941 r., pisząc do żony, Fuchs podkreślał różnice między Rosją a Heimatem: „Jak wielki jest kontrast między ziemią rosyjską a naszą ojczyzną! Tutejsi ludzie nie mogą ci nic dać, gdyż niczego nie posiadają. Czasem czujemy się samotni w tej rozległej krainie. Powinnaś usłyszeć, jak żarliwie śpiewamy nasze proste pieśni ludowe z nadzieją, że dotrą do naszych domów”5. Minister propagandy III Rzeszy Joseph Goebbels zadbał też, by właściwe wyobrażenie o Wschodzie mieli Niemcy w kraju. Służyła temu pokazywana w największych miastach wystawa Das Sowjet-Paradies (Sowiecki raj) ukazująca nędzę i deprawację żydowsko-bolszewickiego życia w ZSRS. Określanie inwazji na ZSRS mianem „wojny prewencyjnej” (Präventivkrieg) należy uznać za jeszcze jeden zabieg propagandowy. O ile nie miał on racji bytu w sensie taktyczno-wojskowym – Sowieci nie zamierzali zaatakować Niemiec co najmniej przez pewien czas po 1939 r. – zawierał drugie dno w sensie metaforycznym. Atakując i obezwładniając zawczasu siedlisko światowego komunizmu, III Rzesza mogła uchodzić za wybawcę ludzkości. Goebbels pisze o tym w swym dzienniku pod datą 16 czerwca 1941 r.: „Moskwa chce się trzymać z dala od wojny, aż Europa się zmęczy i wykrwawi. Wtedy Stalin chciałby przystąpić do akcji, aby bolszewizować Europę i zaprowadzić swoje rządy”6. Na patrona ataku na ZSRS wybrany został cesarz Fryderyk I Barbarossa, który w XII w. bronił Europy przed „Saracenami”. Sowieccy jeńcy wojenni prowadzeni do niemieckiej niewoli, 1941 r. Fot. Archiwum Akt Nowych, Kolekcja zdjęć z drugiej wojny światowej dr. Marka Tuszyńskiego Koszmarna cena wojny Gigantyczny rozmiar rzuconych sił i przewidywany niedługi czas kampanii wiązały się z przyjęciem odmiennej strategii zaopatrzenia wojska – sztab generalny w Berlinie uznał, że żołnierze powinni wyżywić się tym, co zastaną na miejscu. Niemieccy planiści cynicznie założyli śmierć ok. 30 mln ludzi. Pozostać miała garstka ocaleńców z elementarnym wykształceniem, zaprzęgniętych do ciężkiej pracy na rzecz Herrenvolk. „To, że zniszczeniu ulegnie kraj, z całą jego tkanką państwową, społeczną i kulturalną, nie miało żadnego znaczenia”7 – zauważał Jörg Morré, dyrektor Muzeum Niemiecko-Rosyjskiego w Berlin-Karlhorst. Korzystając z elementu zaskoczenia, Niemcy czynili w pierwszych miesiącach szybkie postępy. Po spektakularnych sukcesach operacja „Barbarossa” załamała się w grudniu 1941 r. pod murami stolicy. Wiosną 1942 r. rozpoczęła się kolejna ofensywa (operacja „Fall Blau”). Jej celem było zajęcie pól naftowych na Kaukazie. We wrześniu 1942 r., po dojściu do przedmieść Stalingradu, obszar pod niemiecką kontrolą osiągnął szczytowy rozmiar. Punkt kulminacyjny stanowiła bitwa pod Stalingradem (23 sierpnia 1942 – 2 lutego 1943 r.), zakończona okupionym wielkimi stratami zwycięstwem Armii Czerwonej. Od tego momentu siły niemieckie były w ciągłym odwrocie. Powrót ludności do zniszczonego i okupowanego przez Niemców Smoleńska, sierpień 1941 r. Fot. NAC Straty ludzkie, które pociągnęła za sobą zapoczątkowana operacją „Barbarossa” wojna na wyniszczenie, trudno objąć wyobraźnią. Po stronie ZSRS do maja 1945 r. w efekcie walk, zbiorowych egzekucji, wyniszczającego głodu, zimna, pracy ponad siły i innych okoliczności życie straciło blisko 27 mln ludzi, z czego 15–16 mln to ofiary cywilne. Zginęło 8,4 mln żołnierzy Armii Czerwonej, ok. 5,6 mln dostało się do niewoli. Około 3,3 mln jeńców sowieckich nie przeżyło wojny (3 września 1941 r. w Auschwitz to właśnie na nich przeprowadzono pierwszy eksperyment z cyklonem B – miało w nim zginąć ok. 600 osób). Ponadto ok. 10 tys. osób padło ofiarą wspomnianego Kommissarbefehl8. Odpowiedzialność za monstrualne straty ponosi też Józef Stalin. Popularna teza głosi, że nie przyjmował do wiadomości scenariusza wojny z Niemcami i ignorował raporty wywiadu. Historyczka z Uniwersytetu Viadrina, Claudia Weber, jest innego zdania9. W jej przekonaniu Stalin przyjął obarczoną wysokim ryzykiem strategię, zgodnie z którą gotów był wpuścić Niemców w głąb ZSRS i występować w roli obrońcy ojczyzny. Gdy zagrożona jest egzystencja państwa, to nacjonalizm, a nie ideologia komunistyczna, stanowi główny punkt odniesienia, ruch ten umożliwił mu konsolidację władzy. Nie mniej istotny był fakt, że rękami Hitlera zdziesiątkowana została nieprzychylna mu wewnętrzna opozycja na Białorusi i Ukrainie. Połowa niemieckich żołnierzy walczących na wszystkich frontach wojny poniosła śmierć w ZSRS – 2,7 mln. Do końca 1941 r. poległo 200 tys., a 620 tys. zostało rannych. Niemcy nie byli właściwie wyposażeni na wypadek działań zimą. Temperatury sięgające niekiedy poniżej 50 stopni Celsjusza powodowały takie samo spustoszenie co kule partyzantów. Nie docenili też nadzwyczajnej determinacji mieszkańców ZSRS w obronie ojczyzny. W sowieckiej, a później rosyjskiej narracji II wojna światowa rozpoczęła się dopiero 22 czerwca 1941 r. i określana jest mianem „wielkiej wojny ojczyźnianej”. W walkach z okupantem prócz mężczyzn wzięły udział liczne kobiety, na pierwszej linii frontu, jak i na zapleczu. Ich perspektywa – odbiegająca od dotychczas obowiązującego, męskiego/epickiego spojrzenia na wojnę – po raz pierwszy wybrzmiała w wydanej w okresie pieriestrojki (1985) debiutanckiej książce późniejszej białoruskiej noblistki Swietłany Aleksijewicz Wojna nie ma w sobie nic z kobiety. Do akcji zwiadowczych często wciągano dzieci – zobrazował to Andriej Tarkowski w swym pierwszym pełnometrażowym filmie z 1962 r. Dzieciństwo Iwana (polski tytuł Dziecko wojny), z dziecięcym protagonistą. Ciągnąca się od połowy lat pięćdziesiątych przez blisko dekadę „Chruszczowowska odwilż” sprzyjała artystycznym prezentacjom wojny, które zamiast gloryfikować doświadczenie wojenne, jak działo się to wcześniej, ukazywały jej wpływ na kondycję jednostki bądź zbiorowości. Powrót ludności do zniszczonego Mikołajowa. Widoczny zaprzęg konny powożony przez chłopca, sierpień 1941 r. Fot. NAC Wojna odcisnęła też piętno w formie materialnej. W tekście dla „Die Tageszeitung” z czerwca 2021 r. niemiecki historyk Karl Schlögel wspomina podróże do ZSRS od 1966 r., gdy jadąc z lotniska Szeremietiewo do centrum Moskwy, mijał pułapki przeciwczołgowe, a w lesie blisko podmoskiewskiej daczy dzieci odnajdywały kawałki ludzkich kości10. Jeszcze trwalsza zdaje się duchowa czy psychospołeczna spuścizna wojny, zwłaszcza w dzisiejszych czasach. Może się wydawać, że lepsze warunki do krytycznych dyskusji czy rekoncyliacji między Rosją a Niemcami (bądź szerszej – Rosją a Europą) panowały w latach sześćdziesiątych czy osiemdziesiątych niż obecnie11. U genezy Zagłady Jednym ze skutków inwazji na ZSRS i zapoczątkowanej nią wojny na wyniszczenie stała się radykalna reorientacja nazistowskiej polityki wobec ludności żydowskiej. Jeszcze przed wrześniem 1939 r. zakładała ona pozbycie się niemieckich Żydów, stanowiących około procenta całkowitej populacji III Rzeszy, poprzez masową emigrację. Wojna wiązała się z radykalizacją środków, które nie były możliwe w czasach pokoju – czego świadectwem stała się jawna przemoc wymierzona w Żydów, Polaków i osoby niepełnosprawne. Amerykański historyk Christopher Browning zwrócił uwagę na następującą prawidłowość: „ilekroć naziści dokonywali masowych egzekucji, Żydzi mordowani byli w dysproporcjonalnych liczbach; wszędzie tam, gdzie brakowało żywności, Żydzi głodowali jako pierwsi; gdy deportowano ludzi, Niemcy pilnowali, by nie umknął im ani jeden Żyd; jak zauważył Henry Friedlander [autor The Origins of Nazi Genocide. From Euthanasia to the Final Solution z 1995 r.], w programie nazistowskiej «eutanazji» [Aktion T4] niepełnosprawni Niemcy byli zabijani po przeprowadzeniu na nich badań przesiewowych, tymczasem wszystkich niepełnosprawnych niemieckich Żydów zabijano bez jakichkolwiek formalności”12. Z drugiej zaś strony wojna stawiała przed Niemcami nowe problemy. Okupacja Polski skutkowała objęciem nadzoru nad 3 mln polskich Żydów. Emigrację zastąpiła koncepcja zakładająca ich wypędzenie, w urzędowym żargonie eufemistycznie określane jako „przesiedlenie” (Umsiedlung), dziś odpowiadające czystce etnicznej – najpierw w rejon Lubelszczyzny i Podkarpacia („Plan Nisko”), następnie, na krótko przed pokonaniem Francji w czerwcu 1940 r., na Madagaskar (ówczesną kolonię francuską), a gdy scenariusz ataku na ZSRS był już sprecyzowany, bliżej nieokreślone tereny na wschodzie. Plany te wpisały się w program masowych przesiedleń, jakie objęły przede wszystkim ziemie włączone do Rzeszy (Kraj Warty, Śląsk, Pomorze) oraz Zamojszczyznę. Wysiedlono łącznie 1,7 mln Polaków i Żydów. Na ich miejsce sprowadzano Niemców etnicznych z Wołynia, Besarabii i krajów bałtyckich. Transfery ludnościowe wyhamowały wiosną 1941 r. – kolidowały z operacjami wojennymi na Zachodzie (transport, aprowizacja) i przygotowaniami do ataku na ZSRS. Odnosiło się to również do ludności żydowskiej – jesienią 1940 r. Hitler odroczył plany wysiedlenia Żydów niemieckich na czas po wojnie, rozwiązaniem (jak się okazało, prowizorycznym i tymczasowym) wobec Żydów poza granicami „Starej Rzeszy” (Altreich) stała się ich koncentracja w gettach i „wyniszczenie przez pracę” (Vernichtung durch Arbeit). Operacja „Barbarossa” oznaczała pójście o krok dalej. Tak jak w Polsce, Wehrmachtowi na tyłach frontu towarzyszyły operacyjne grupy hitlerowskiej policji i służby bezpieczeństwa – Einsatzgruppen. W Polsce ich zadaniem była eliminacja polskiej inteligencji i koncentrowanie Żydów w gettach, w ZSRS celem stali się Żydzi, bolszewicy i wszelkie osoby, które mogły zagrozić niemieckim siłom okupacyjnym. Egzekucja na ludności żydowskiej wykonywana przez oddział Einsatzgruppen we wsi Iwanhorod na Ukrainie (obwód czerkaski), 1942 r. Fot. prywatne archiwum Jerzego Tomaszewskiego Masowe egzekucje na Żydach i innych ofiarach (Aktionen) przeprowadzano w jednakowy sposób. Najczęściej odbywały się w lasach, dolinach czy opuszczonych terenach, niedaleko miejsca zamieszkania ofiar. Koncentrowano je w jednym obszarze, po czym zmuszano do marszu lub wieziono na miejsce kaźni. Tam kazano się rozbierać i oddawać kosztowności, po czym kierowano w stronę głębokich masowych grobów, które zwykle sami musieli wykopać. Niemcy lub ich pomocnicy zabijali strzałem w tył głowy – ofiary stały na krawędzi dołu bądź kładły się na ciałach zastrzelonych już osób. Największa jednorazowa akcja likwidacyjna wydarzyła się w wąwozie Babi Jar k. Kijowa. Przez dwa dni (29–30 września 1941 r.) wymordowano tam 33 771 kijowskich Żydów. Tyle samo trwał mord na 25 tys. Żydów łotewskich i niemieckich w lasach pod miejscowością Rumbula k. Rygi (30 listopada i 8 grudnia 1941 r.). Miejscem regularnych, rozciągniętych w czasie egzekucji były Ponary k. Wilna czy Mały Trościniec k. Mińska – życie straciło tam ok. 80 tys. ludzi, w tym ponad 70 tys. stanowili Żydzi, blisko 2 tys. – Polacy. Na obszarze Rosji, Białorusi, Ukrainy i państw bałtyckich znajdują się setki miejsc, w których dochodziło do podobnych zbrodni13. Gaswagen/duszegubka – samochód ciężarowy z wmontowaną aparaturą gazową do uśmiercania Żydów, wykorzystywany na froncie wschodnim i w obozie zagłady Kulmhof, Koło 1945 r. Z racji relatywnie nielicznej kadry – 3 tys. osób w czterech oddziałach operujących w różnych częściach okupowanego terytorium – Einsatzgruppen swą działalność w dużej mierze oparły na pomocy miejscowych kolaborantów, informatorów, służb porządkowych lub „gapiów”. Niemcy w cyniczny sposób czynili użytek z napiętych stosunków ludnościowych (które, jak się zdaje, uległy pogorszeniu pod sowiecką okupacją) czy dość powszechnie podzielanego na „wyzwalanych” przez nich ziemiach wizerunku Żyda jako zdrajcy i komunisty, przez co wielekroć dochodziło tam do pogromów czynionych innymi rękami. W opinii Browninga euforia wywołana triumfami Wehrmachtu i bezwzględną efektywnością Einsatzgruppen sprawiła, że w newralgicznym okresie na przełomie lata/jesieni 1941 r. zapadła decyzja o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej” (Endlösung der Judenfrage), tj. fizycznej eliminacji wszystkich Żydów – nie tylko w ZSRS, lecz całej okupowanej przez Niemcy Europie. Przez kilka pierwszych tygodni celem Einsatzgruppen byli żydowscy mężczyźni w wieku poborowym, 30 lipca 1941 r. w miejscowości Wilejka na Białorusi do egzekucji po raz pierwszy włączone zostały kobiety i dzieci14. Od połowy sierpnia 1942 r. rozstrzeliwano już wszystkich Żydów bez wyjątku. Wgląd w motywacje zabójców daje korespondencja. Jak wyznał w liście napisanym we wrześniu 1941 r. do żony („ukochanej Soski”) członek Sonderkommando 4a pod dowództwem Paula Blobela (skazanego na karę śmierci w 1948 r. w Norymberdze), wchodzącego w skład Einsatzgruppen C, odpowiadającego za egzekucje w Wilejce i Babim Jarze: „Stawką w tej wojnie, o którą dziś walczymy, jest być albo nie być naszego Narodu. Ty, dzięki Bogu, nie odczuwasz tego tak bardzo w ojczyźnie. Naloty bombowe pokazały jednak, co wróg ma dla nas w zanadrzu, gdyby zdobył całkowitą władzę. Tu, na froncie, doświadczamy tego na każdym kroku. Ja i moi towarzysze dosłownie walczymy o dalszą egzystencję Narodu. Czynimy to, co wróg czyniłby nam. Wierzę, że mnie rozumiesz. Ponieważ ta wojna jest w naszym przekonaniu żydowską wojną, to Żydzi ponoszą jej główny ciężar. W Rosji, gdziekolwiek pojawił się żołnierz niemiecki, żadnych Żydów już nie ma” 15. W związku z pogarszającymi się warunkami pogodowymi już w październiku 1941 r. było wiadomo, że operacja „Barbarossa” nie zakończy się tak jak przewidywano – szybkim zwycięstwem. Nie osłabiło to jednak aktywności Einsatzgruppen. Szacuje się, że do końca 1941 r. na terenie ZSRS zginęło pół miliona Żydów. W tej fazie eksterminacji, określanej mianem „Zagłady od kul”, w latach 1941–1944 śmierć poniosło ok. 2 mln Żydów (40 proc. wszystkich ofiar Zagłady). Browning: „Losy wojny odwróciły się zbyt późno. Związek Sowiecki został uratowany, lecz nie stało się tak z europejskimi Żydami. Naziści zaangażowali się w program masowej eksterminacji, który, choć sformułowany w euforii zwycięstwa, realizowany był w cieniu porażki”16. Paul Blobel, dowódca Sonderkommando 4a wchodzącego w skład Einsatzgruppen C, przed amerykańskim trybunałem wojskowym w Norymberdze, 1948 r. Fot. US National Archives Postscriptum Heinrich Himmler po wizycie w Mińsku w sierpniu 1941 r., gdzie z bliska przyglądał się egzekucji dokonanej przez Einsatzgruppe B (co przypłacić miał mdłościami), zarządził wypracowanie alternatywnej, bardziej „komfortowej” metody uśmiercania. Tym sposobem na froncie wschodnim pojawiły się tzw. Gaswagen, ciężarówki wyposażone w specjalną aparaturę – rury, z których wydzielano trujący gaz o wysokiej zawartości tlenku węgla, przedostający się do wnętrza przyczepy (śmierć przez zaduszenie następowała zwykle po kilkunastu minutach). Korzystano z nich wcześniej w ramach Aktion T4, następnie pojawiły się w Mohylewie, Krasnodarze, w rejonie działań Einsatzgruppen D (Ukraina) i na Bałkanach. Miejscowa ludność nazywała je duszegubkami, czyli zabójcami. W połowie października 1941 r. wznowiono transporty na wschód Żydów z Niemiec, Czechosłowacji i Austrii. Miejscem przeznaczenia były Mińsk i Ryga (niedługo po przybyciu na miejsce znaleźli się oni wśród ofiar egzekucji w Rumbuli i Małym Trościńcu). Jesienią 1941 r. rozpoczęły się przygotowania pod utworzenie obozów zagłady w Chełmnie nad Nerem (Kulmhof) i Bełżcu – pierwszy uruchomiony został w grudniu 1941 r., drugi w marcu 1942 r.; w Chełmnie, tak jak na Wschodzie, Żydzi uśmiercani byli w autach z aparaturą gazową, w Bełżcu i kolejnych obozach zagłady zastosowano stacjonarne komory gazowe. Na konferencji w Wannsee 20 stycznia 1942 r. zwołani przez Reinharda Heydricha, szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, wysocy przedstawiciele administracji III Rzeszy zadeklarowali współpracę w realizacji Endlösung, którego istota wypracowana została kilka miesięcy wcześniej. Wprawdzie niemieckie wojska zatrzymały się pod Moskwą i Stalingradem, jednak machina Zagłady ruszyła pełną parą. Tekst pochodzi z numeru 3/2022 „Biuletynu IPN” Czasopismo do nabycia w księgarniach IPN, placówkach Poczty Polskiej, sieciach EMPIK oraz na stronie 1 O przebiegu działań wojennych i innych aspektach związanych z wojną między III Rzeszą a ZSRS por. Megargee, Front wschodni 1941, tłum. T. Łuczak, Warszawa 2009. 2 Por. Vor 80 Jahren. Überfall auf die Sowjetunion, Bundeszentrale für politische Bildung, [dostęp: 22 VI 2021 r.]. 3 Ibidem. 4 „Sieg Heil!“ War Letters of Tank Gunner Karl Fuchs, 1937–1941, Hamden, CT 1987, cyt. za: Pfeifer, The Soviet Union through German Eyes. Wehrmacht Identity, Nazi Propaganda, and the Eastern Front War, 1941–1945, Toledo, OH, 2014, s. 182. 5 Ibidem, s. 190. 6 J. Goebbels, Dzienniki, t. 2: 1939–1943, przeł. Król, Warszawa 2013 [e-book]. 7 Por. J. Morré, „Unternehmen Barbarossa”. Juni 1941 – Gedanken zum 80. Jahrestag des deutschen Überfalls auf die Sowjetunion, „Frieden. Zeitschrift des Volkbundes Deutsche Kriegsgräberfürsorge”, 1/2021, s. 6 i nast., [dostęp: 22 VI 2021 r.]. 8 Ibidem, s. 7; R. Bosen, The day Nazi Germany invaded the Soviet Union, Deutsche Welle, 22 VI 2021 r.]; Vor 80 Jahren. Überfall auf die Sowjetunion… 9 Por. Wendepunkt des Zweiten Weltkrieges – Viadrina-Historikerin Prof. Dr. Claudia Weber zum Einmarsch Deutschlands in die Sowjetunion vor 80 Jahren, Europa-Universität Viadrina, [dostęp: 22 VI 2021 r.]. 10 Por. K. Schlögel, Blutiges Erbe: Überfall auf die Sowjetunion 1941, „Die Tageszeitung”, [dostęp: 22 VI 2021 r.]. 11 Por. T. Gerlach, S. Seifert, Editorial [12 VI 2021]„Die Tageszeitung”, [dostęp: 22 VI 2021 r.]. 12 Browning, The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942, Lincoln, NE – Jerusalem, 2004, s. 431. 13 Francuska organizacja Yahad-In Unum (Wspólnota w jedności) zidentyfikowała 1849 takich miejsc (stan na Szacuje się, że mogło ich być ok. 2500. Por. https:// [dostęp: 22 VI 2021 r.]; R. Rhodes, Mistrzowie śmierci. Einsatzgruppen, tłum. M. Urbański, Warszawa 2007. 14 Por. The Origins of the Final Solution…, s. 400. 15 Goldhagen, Hitler’s Willing Executioners. Ordinary Germans and the Holocaust, New York 1996, s. 404. 16 The Origins of the Final Solution…, s. 427. Demo Szkoły Rodzice Premium DemoLogowanie Wojna III Rzeszy z ZSRR Część 1 0% 0% Część 2 0% 0% Część 3 0% 0% 80 lat temu, 22 czerwca 1941 r., Rzesza Niemiecka rozpoczęła wojnę przeciw Związkowi Sowieckiemu i był to początek konfliktu zbrodniczych państw totalitarnych - przypomina IPN. Podkreśla też, że mimo iż ZSRS w 1941 r. stał się częścią obozu aliantów, to nie zmienił on swojego totalitarnego oblicza. "Wcześniej, 23 sierpnia 1939 r., Niemcy i Związek Sowiecki wspólnie zaplanowały podział między siebie terytoriów wolnych państw: Polski, Finlandii, Litwy, Łotwy, Estonii oraz części obszaru Rumunii. 1 września 1939 roku Niemcy zaatakowały Polskę od zachodu, z północy i z południa (przy wsparciu Słowacji). 17 września 1939 r. Związek Sowiecki, wypełniając sojusznicze zobowiązania wobec Hitlera, zaatakował Polskę od wschodu" - czytamy w komunikacie Instytutu."W ten sposób oba państwa wspólnie rozpoczęły II wojnę światową. W myśl tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow Sowieci zaatakowali Finlandię. W 1940 r. Sowieci anektowali Litwę, Łotwę i Estonię oraz rumuńską Besarabię i Bukowinę. Hitler, wspomagany olbrzymimi dostawami sowieckich surowców, dokonał podboju Danii, Norwegii, Belgii, Holandii i Luksemburga. Wciąż korzystając z sowieckiego wsparcia gospodarczego, pokonał Francję i rozpoczął najazd na Wielką Brytanię. W 1941 r. zaatakował Jugosławię i Grecję" - dodali historycy z IPN, przypominając też o niemieckiej i sowieckiej okupacji. Artykuł nie posiada jeszcze żadnych komentarzy.

wojna iii rzeszy z zsrs